1906-11 Meşrutiyet Inqılabı, 1920 Xiyabani Hereketi ve 1945 Pişeveri hereketinde istqilal meselesi Güney Azerbaycan milli hereketi terefinden açıq şekilde metreh olmamıştır. İstiqlal mefkuresinin açıq aşkar metreh olmamasının sebebi “demokratik İran ideali” axtarışı olmuştur. Demokratik İran mefkuresi Azerbaycan meselesinin de İran içinde hell olunması umudunu yaratmıştı. Amma Güney Azerbaycanlıların bu umudu çox qıssa bir zaman sürmüştü.. Çünkü Meşrutiyet tecrübesi böyük tecrübe idi Azerbaycanlılar üçün.
Meşrutiyet hereketinde Güney Azerbaycan Milli Hereketi ,Azerbaycanın milli saadetini demokratik bir İran içinde görmüş ve İranın demokratikleşmesi yolunda elinden geleni elemişti, ancaq istediğini elde ede bilmemişti . Xiyabani ve Pişeveri “demokratik bir İran arzusunda “ olsalar da Meşrutiyet tecrübesine sahib olduqları üçün Azerbaycan’ın siyasi enerjisini Iranın demokratikleşmesi yolunda istifade etmek istemediler. Hem Xiyabani hem Piişeveri feqet Güney Azerbaycanın gurtuluşunu hedef bir yol seçtiler ve İranın diğer bölgelerine heç qarışmaq istemediler. Xiyabanı, Azadistan Dövletini ve Pişeveri Azerbaycan Milli Hükümeti qurduqlarında Azerbaycan merkezli bir baxışa sahib olma noqtesini geldiklerini inkar edebilmerik. Meşrute tecrübesinin şikesti(yenilgisi) Azerbaycanlı aydın ve siyasetçileri değişdirmişti.
Xiyabani ve Pişeveri demokratik İran arzusunda olsalar da İrandaki demokratikleşme cereyanına qarışmamalarının sebebi bizim bugünkü mübahisemizin esasini teşkil edir. Hem Xiyabani hem Pişeveri Tehran siyasetçilerine etimad elemirdiler. Çünkü Tehran siyasetçileri ile Azerbaycan siyasetçiler arasında ciddi ve köklü fikir ferqliliyi var idi. Tehran politikaçıları Fars milliyetçiliyi mefkuresi esasında İrandaki siyasi hadiselere baxırdılar. "Tehranın demokratik İran projesi "ile " Tebrizin demokratik projesi" bir biri ile ferqli idi. Bu ferq günümze qeder devam etmektedir. Xiyabani ve Pişveri bu hqiqeti çox yaxşi bilirdiler.
Fars merkezli siyasi hereketlerin demokratik projesi ile Güney Azerbayacn Milli hereketin demokratik projesi bir biri ile ferqlidir. Bu ferqi sadece bugün de deyil yaxın tariximizde de açıq şekilde görürük . Güney Azerbaycan milli hereketinin demokratik projesi ile Fars milliyetçilerin demokrtaik projesi ile ferqliliyi Meşrutiyet ,Xiyabani ve pişeveri hereketin de açıq ve aşikar şekilde görsenmişdir. Fars milliyetçileri demokratik projelerini etnik kimlikleri inkar esasında qurmuşlar. Fars milliyetçileri merkeziyetçi (Fars Merkezli- Tehran merkezli) bir mefkure esasında demokratik projelerini şekillendirmişler. Güney Azerbaycan milli hereketin demokratik projesi ise her tur merkeziyetçiliye qarşı olaraq şekillenmiştir. Fars milliyetçi demokratların merkeziyetçi olmaları ve Güney Azerbaycan Milli hereketin merkeziyetçiliye qarşı olması iki ferqli ve bir birine zidd olan demokratik projenin ortaya çıxmasına sebeb olmuştur. Fars Merkezli demokratik anlayış tarix boyu dar ve mehdut bir merkeziyetçi anlayış esasında formalaşmıştır. İrandaki Demokratik güçler ile Güney Azerbaycan milli hereketin demokratik projeleri tarix boyu ferqli olduğunu gördük. Bu iki ferqli demokratik proje bunları işbirliği yerine bir birlerine qarşı olma neticesini yaratmıştır..İşbirlik etmeleri de mümkün olmamıştır. Çünkü çox ferqli ve mütezzad iki demokratik proje var orta da.
1905 Meşrutiyetten günümüze qeder baxıldığında Tehran ve Tebriz arasında ferq olmuştur. Bu ferqin esasi ferqli demokratik proje sahib olmaq teşkil etmişdir. Tehranın demokratik projesi ile Tebrizin demokratik projesi ferqli olmuştur. Meşrutiyet inqılabında Tebrizin demokratik projesinin esasını Encumene-e Eyaleyti ve Velayeti meselesi teşkil etmişdir ve bu qanun Tebriz milletvekilleri terefinden Meşrutiyet ana yasasına yerleşdirilmişdir. Tehran milletvekilleri Azerbaycanın bu telebini qebul etmeye mecbur qalmıştılar. Tebrizde qurulan Encumen oz adini Encumen-e Milli qoyması Tehran milletvekillerini naraht elemiş ve Tehranin basqisi (fişar) ile Ancumen-e millinin adı deyişdirilmişdi.
Tebriz ve tehran arasındaki bu baxış ferqliliyi feqet sözde qalmamış, Azerbaycan demokrat güçlerin ölümü Tehrandaki demokrta güçlerin eli olmuştur. Settar Xan ve destesi Tehran demokratik gücleri terefinden devet edilmiş ve Etabek Baqında gullelenmişdi.
1920’de Azadistan devleti meselesinde de yene Tehran siyasileri Tebrizden ferqli yol secmişdiler. Tehran siyasileri Tebrizin özüne müsteqil bir yol seçmesini istemirdiler. Neceki axırda da Xiyabani ve Azadistan Devleti “Tehran demokartaları” terefinden serkub(bastirmaq) edildi. Xiyabani ve Azadisatn Devletini serkub eden Muxeberulseltene zamanında “ demokrat adam” olaraq tanınırdı. 1945-46’da qurulan Milli Hukumette Teharn politikaçıları ve ziyaliları terefinden himaye edilmedi. Qevamulseltene Tehranda demokratik qüvve olarq bilinen siyasi güclere dayanaraq Milli Hükümeti serkub (bastirmaq)etmeyi başardı.
1979’dan sonra Tebrizin yolu Tehran ile eyni değildi. Tebriz merhum Şeretmedari’nin arxasında idi. Bugünkü İrandaki İslahatçıların eslinde o günkü Azerbaycanın ortaya qoyduğu fikirleri müdafie eleyırler. Şerietmedarı’nin Velayet-e feqih qurumuna qarşı çıxmasının ne qeder doğru olduğu indi anlaşılır. Şerietmedari hereketini serkub eslinde merkeziyetçi ideolojilerin arxasında geden gençler oldu. İndiki Yaşıl hereketin liderleri ve destekliyenleri ve qerb ile İranın münasebetini sonuna qeder himaye edenler Şeritmedari’nin qerbin amili kimin gösterirdiler.
Azerbaycan demokratik güçler her zaman İrandaki demokratikleşme prosesini himaye edibler. Ancaq özleri sonunda merkeziyetçi demokrat güçler terefinden öldürübler. Fars Merkezli Demokrtaik hereket tarix boyu oz mahiyetini açıq ve aşkar ortaya qoymuştur. Güney azerbaycan milli hereketi bu tarixi heqiqeti Meşrutiyet, Xiyabani ve pişeveri ve inqilabdan sonra Şerietmedari tecrübesi ile yaşayıbdır.
Özlerini hamıdan alim olaraq gören ancak kiçik tarixi bilgiye sahib olmayan dostlarımıza “tarixmizin yeniden oxuyun” demekten başqa heç bir söz daha demek istemirem. Ancaq fars merkezi demokrasının fikri yoxsuluqu ve demokrası altında totaliter bir zehniyete sahip olduğunu tehili etmeye devam edeceğem.
Meşrutiyet hereketinde Güney Azerbaycan Milli Hereketi ,Azerbaycanın milli saadetini demokratik bir İran içinde görmüş ve İranın demokratikleşmesi yolunda elinden geleni elemişti, ancaq istediğini elde ede bilmemişti . Xiyabani ve Pişeveri “demokratik bir İran arzusunda “ olsalar da Meşrutiyet tecrübesine sahib olduqları üçün Azerbaycan’ın siyasi enerjisini Iranın demokratikleşmesi yolunda istifade etmek istemediler. Hem Xiyabani hem Piişeveri feqet Güney Azerbaycanın gurtuluşunu hedef bir yol seçtiler ve İranın diğer bölgelerine heç qarışmaq istemediler. Xiyabanı, Azadistan Dövletini ve Pişeveri Azerbaycan Milli Hükümeti qurduqlarında Azerbaycan merkezli bir baxışa sahib olma noqtesini geldiklerini inkar edebilmerik. Meşrute tecrübesinin şikesti(yenilgisi) Azerbaycanlı aydın ve siyasetçileri değişdirmişti.
Xiyabani ve Pişeveri demokratik İran arzusunda olsalar da İrandaki demokratikleşme cereyanına qarışmamalarının sebebi bizim bugünkü mübahisemizin esasini teşkil edir. Hem Xiyabani hem Pişeveri Tehran siyasetçilerine etimad elemirdiler. Çünkü Tehran siyasetçileri ile Azerbaycan siyasetçiler arasında ciddi ve köklü fikir ferqliliyi var idi. Tehran politikaçıları Fars milliyetçiliyi mefkuresi esasında İrandaki siyasi hadiselere baxırdılar. "Tehranın demokratik İran projesi "ile " Tebrizin demokratik projesi" bir biri ile ferqli idi. Bu ferq günümze qeder devam etmektedir. Xiyabani ve Pişveri bu hqiqeti çox yaxşi bilirdiler.
Fars merkezli siyasi hereketlerin demokratik projesi ile Güney Azerbayacn Milli hereketin demokratik projesi bir biri ile ferqlidir. Bu ferqi sadece bugün de deyil yaxın tariximizde de açıq şekilde görürük . Güney Azerbaycan milli hereketinin demokratik projesi ile Fars milliyetçilerin demokrtaik projesi ile ferqliliyi Meşrutiyet ,Xiyabani ve pişeveri hereketin de açıq ve aşikar şekilde görsenmişdir. Fars milliyetçileri demokratik projelerini etnik kimlikleri inkar esasında qurmuşlar. Fars milliyetçileri merkeziyetçi (Fars Merkezli- Tehran merkezli) bir mefkure esasında demokratik projelerini şekillendirmişler. Güney Azerbaycan milli hereketin demokratik projesi ise her tur merkeziyetçiliye qarşı olaraq şekillenmiştir. Fars milliyetçi demokratların merkeziyetçi olmaları ve Güney Azerbaycan Milli hereketin merkeziyetçiliye qarşı olması iki ferqli ve bir birine zidd olan demokratik projenin ortaya çıxmasına sebeb olmuştur. Fars Merkezli demokratik anlayış tarix boyu dar ve mehdut bir merkeziyetçi anlayış esasında formalaşmıştır. İrandaki Demokratik güçler ile Güney Azerbaycan milli hereketin demokratik projeleri tarix boyu ferqli olduğunu gördük. Bu iki ferqli demokratik proje bunları işbirliği yerine bir birlerine qarşı olma neticesini yaratmıştır..İşbirlik etmeleri de mümkün olmamıştır. Çünkü çox ferqli ve mütezzad iki demokratik proje var orta da.
1905 Meşrutiyetten günümüze qeder baxıldığında Tehran ve Tebriz arasında ferq olmuştur. Bu ferqin esasi ferqli demokratik proje sahib olmaq teşkil etmişdir. Tehranın demokratik projesi ile Tebrizin demokratik projesi ferqli olmuştur. Meşrutiyet inqılabında Tebrizin demokratik projesinin esasını Encumene-e Eyaleyti ve Velayeti meselesi teşkil etmişdir ve bu qanun Tebriz milletvekilleri terefinden Meşrutiyet ana yasasına yerleşdirilmişdir. Tehran milletvekilleri Azerbaycanın bu telebini qebul etmeye mecbur qalmıştılar. Tebrizde qurulan Encumen oz adini Encumen-e Milli qoyması Tehran milletvekillerini naraht elemiş ve Tehranin basqisi (fişar) ile Ancumen-e millinin adı deyişdirilmişdi.
Tebriz ve tehran arasındaki bu baxış ferqliliyi feqet sözde qalmamış, Azerbaycan demokrat güçlerin ölümü Tehrandaki demokrta güçlerin eli olmuştur. Settar Xan ve destesi Tehran demokratik gücleri terefinden devet edilmiş ve Etabek Baqında gullelenmişdi.
1920’de Azadistan devleti meselesinde de yene Tehran siyasileri Tebrizden ferqli yol secmişdiler. Tehran siyasileri Tebrizin özüne müsteqil bir yol seçmesini istemirdiler. Neceki axırda da Xiyabani ve Azadistan Devleti “Tehran demokartaları” terefinden serkub(bastirmaq) edildi. Xiyabani ve Azadisatn Devletini serkub eden Muxeberulseltene zamanında “ demokrat adam” olaraq tanınırdı. 1945-46’da qurulan Milli Hukumette Teharn politikaçıları ve ziyaliları terefinden himaye edilmedi. Qevamulseltene Tehranda demokratik qüvve olarq bilinen siyasi güclere dayanaraq Milli Hükümeti serkub (bastirmaq)etmeyi başardı.
1979’dan sonra Tebrizin yolu Tehran ile eyni değildi. Tebriz merhum Şeretmedari’nin arxasında idi. Bugünkü İrandaki İslahatçıların eslinde o günkü Azerbaycanın ortaya qoyduğu fikirleri müdafie eleyırler. Şerietmedarı’nin Velayet-e feqih qurumuna qarşı çıxmasının ne qeder doğru olduğu indi anlaşılır. Şerietmedari hereketini serkub eslinde merkeziyetçi ideolojilerin arxasında geden gençler oldu. İndiki Yaşıl hereketin liderleri ve destekliyenleri ve qerb ile İranın münasebetini sonuna qeder himaye edenler Şeritmedari’nin qerbin amili kimin gösterirdiler.
Azerbaycan demokratik güçler her zaman İrandaki demokratikleşme prosesini himaye edibler. Ancaq özleri sonunda merkeziyetçi demokrat güçler terefinden öldürübler. Fars Merkezli Demokrtaik hereket tarix boyu oz mahiyetini açıq ve aşkar ortaya qoymuştur. Güney azerbaycan milli hereketi bu tarixi heqiqeti Meşrutiyet, Xiyabani ve pişeveri ve inqilabdan sonra Şerietmedari tecrübesi ile yaşayıbdır.
Özlerini hamıdan alim olaraq gören ancak kiçik tarixi bilgiye sahib olmayan dostlarımıza “tarixmizin yeniden oxuyun” demekten başqa heç bir söz daha demek istemirem. Ancaq fars merkezi demokrasının fikri yoxsuluqu ve demokrası altında totaliter bir zehniyete sahip olduğunu tehili etmeye devam edeceğem.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder